Nederland telt al 46.000 zendmasten om te voorzien in onze grenzeloze behoefte aan supersnel mobiel internet. Daar komen duizenden zendmasten bij voor het nieuwste 5G-netwerk dat 100 keer zo snel is als 4G. Daarmee neemt de blootstelling aan elektromagnetische straling (EM-straling) aanmerkelijk toe. Het RIVM waarschuwt dat meer onderzoek nodig is naar de mogelijk schadelijke gevolgen van EM-straling. Maar hoe zit dat juridisch? Wat als over enkele jaren komt vast te staan, als dat nu al niet het geval is, dat EM-straling kan leiden tot ernstige gezondheidsschade zoals hersentumoren en andere ernstige gezondheidsklachten bij mensen die lijden aan EHS (Elektro Hyper Sensitiviteit) en gevoelig zijn voor EM-straling? Wie is dan aansprakelijk voor de schade? De Staat, de werkgever, de fabrikant, de netwerkbeheerders? De vergelijking met de gevaren van het werken met asbest en met chroom-6 houdende verf dringt zich op.
Al in oktober 2012 oordeelde de hoogste Italiaanse rechter, het Hof van Cassatie, dat er een medisch en (daarmee) ook een juridisch oorzakelijk (causaal) verband bestaat tussen het gebruik van een GSM (die EM-straling uitzendt) en de ontwikkeling van een (hersen)tumor. De zaak was aangespannen door een 60-jarige gepensioneerde zakenman. Zijn gezicht zou deels verlamd zijn geraakt door een hersentumor, ontwikkeld door overmatig gebruik van zijn GSM. Het Hof van Cassatie stelde de man in het gelijk. De betrokken oncoloog die het bewijs leverde voor de rechtszaak, acht de uitspraak van extreem belang. “Eindelijk is de correlatie tussen elektromagnetische golven en de ontwikkeling van tumoren officieel erkend”. Ook het Hooggerechtshof in Israël kwam tot een soortgelijk oordeel. Nadien zijn in Italië meerdere uitspraken gevolgd. Op 30 januari 2019 oordeelde de rechtbank in Monza, dat de hersentumor (akoestisch neuroom) van een medewerker van de luchthaven werd veroorzaakt door blootstelling aan de straling van een mobiele telefoon die hij meer dan 10 jaar lang voor zijn werk gebruikte. In Nederland zijn mij geen uitspraken van rechters bekend die een soortgelijk causaal verband leggen. In 2008 oordeelde de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State: “Voorts is niet gebleken dat de resultaten van de onderzoeken naar de risico’s van elektromagnetische straling van GSM-antennes voor de gezondheid van omwonenden, waarvan in het advies is uitgegaan, onjuist zouden zijn.” Wel wordt er veelvuldig onderzoek gedaan, door onder andere het RIVM, naar de effecten van EM-straling.
Dan de vergelijking met asbest. Inmiddels is het algemeen bekend dat er een direct medisch causaal verband bestaat tussen asbest en mesothelioom. Dat wordt door rechters in asbestzaken aangenomen. Dat het niet altijd tot aansprakelijkheid van (veelal) de werkgever leidt, heeft te maken met een ander aspect. Het kan tientallen jaren duren voordat mesothelioom zich openbaart. Als de werknemer in die periode bij verschillende werkgevers met asbest heeft gewerkt, dan is het erg moeilijk om te bewijzen bij welke werkgever de blootstelling heeft plaatsgevonden en welke werkgever dus aansprakelijk kan worden gehouden. Voor aansprakelijkheid is het vooral van belang of de werkgever bekend is of bekend behoort te zijn met de gezondheidsrisico’s die kleven aan het werken met asbest. Als men niet op de hoogte is, of kan zijn, van bepaalde gezondheidsrisico’s, dan kan men ook niet verwachten dat een werkgever maatregelen neemt ter voorkoming van die risico’s. In asbestzaken wordt doorgaans door rechters overwogen dat vanaf 1969, met het verschijnen van het proefschrift hierover van Stumphius, algemeen werd aangenomen, dat de blootstelling aan asbest het risico van kanker (mesothelioom) met zich bracht en dat iedere werkgever in Nederland daarvan vanaf toen op de hoogte moet worden geacht. Dat betekent dat werkgevers vanaf dat moment adequate veiligheidsmaatregelen moesten treffen om blootstelling aan asbestdeeltjes zoveel mogelijk te voorkomen. Zij konden dus niet meer zeggen: “ik wist niet dat het gevaarlijk was…” Laat de werkgever na om adequate maatregelen te treffen, dan ligt aansprakelijkheid voor de hand. Zeker bij mesothelioom (ook wel asbestkanker genoemd) omdat dit uitsluitend wordt veroorzaakt door asbest. Voordat in termen van aansprakelijkheid kan worden gedacht, moet ook voor EM-straling worden vastgesteld of en zo ja, welke gezondheidsrisico’s daaraan verbonden zijn. De vraag is of dat nu al het geval is.
Gelet op de uitspraken in Italië (maar ook in andere landen zoals Israël) en de huidige stand van de wetenschap, zou mogelijk nu al kunnen worden geconcludeerd en in ieder geval verdedigd, dat een intensieve blootstelling aan EM-straling leidt tot gezondheidsklachten waaronder tumoren in de hersenen. Er wordt veel onderzoek gedaan naar de gevolgen van EM-straling. De wetenschappelijke consensus is tot nu toe dat mobiele EM-straling ongevaarlijk is, aldus hoogleraar antennetechnologie Bart Smolders in het Brabants Dagblad van 21 januari 2020. Dat gaat dus in tegen de lijn van de Italiaanse rechtspraak. De straling van het nieuwe 5G netwerk is, in tegenstelling tot 4G, echter gebundeld en gericht op de individuele gebruikers. Het is nog niet duidelijk wat de impact daarvan is in vergelijking met het huidige 4G-netwerk. Ook zijn de effecten van EM-straling op lange termijn nog niet duidelijk. Het RIVM onderzoekt dit.
Consensus of niet, de vraag is of de huidige stand van de wetenschap over de schadelijke gevolgen van EM-straling op dit moment niet al voldoende aanleiding zou moeten zijn om zeer terughoudend te zijn met het plaatsen van duizenden nieuwe 5G zendmasten, die gericht gebundelde stralingsenergie uitzenden en die hoe dan ook leiden tot een aanmerkelijke toename van de blootstelling aan EM-straling. Dat er sprake is van een ‘wetenschappelijke consensus’ geeft al aan dat er kennelijk géén eensgezinde opvatting is onder wetenschappers naar de effecten van EM-straling op de gezondheid. In een aansprakelijkheidszaak is het verband tussen EM-straling en gezondheidsklachten als EHS of tumoren zeker te bepleiten. Van een onomstotelijk causaal verband tussen die klachten en EM-straling kan, anders dan bij asbest en mesothelioom, juridisch echter (nog) niet worden gesproken. Van mesothelioom staat het medisch vast dat het wordt veroorzaakt door asbest en niet door roken. Dit in tegenstelling tot longkanker. Longkanker kan worden veroorzaakt door roken en door asbest. Daardoor zal het voor een longkanker patiënt die rookt, heel erg moeilijk zijn om aannemelijk te maken dat de longkanker is veroorzaakt door asbest. Bij EM-straling speelt dit aspect ook. Denk bijvoorbeeld alleen al aan de EM-straling van de zon. Veel zal dan afhangen van de plaats van de schade. Zo bevond in de zaak bij het Italiaanse Hof van Cassatie, de tumor zich direct naast de plek waar het slachtoffer zijn GSM tegen zijn oor hield. Het zou dan moeilijk verdedigbaar zijn geweest dat de hersentumor door iets anders dan door intensief GSM gebruik zou zijn veroorzaakt.
Voor de nabije toekomst zal serieus rekening gehouden moeten worden met het medisch en juridisch aantoonbaar verband tussen gezondheidsklachten en EM-straling. Overheid, werkgevers, fabrikanten en netwerkbeheerders wees gewaarschuwd, vooral indien en zodra er wetenschappelijk gezien wel eensgezindheid bestaat over dat verband. Zoals in het algemeen het geval is met gevaren: dat wat je niet ziet is vaak het gevaarlijkst en zo is het ook met straling.
